सरकारकै बजेटमा पहिलो गैँडा गणना

विगतका गणनाहरु हेर्दा गैँडा बढेको देखिन्छ तर चालु आर्थिक वर्षको यो अवधिसम्म चितवनका २६ वटा गैँडा मरिसकेका छन् । निकुञ्ज र मध्यवर्ती क्षेत्रका स्थानीयको समन्वय नमिल्दा गैँडा संरक्षणमा चुनौति थपिदै गएको छ । यी सहित अन्य के के कुराहरु गणनामा पत्ता लाग्छन् पर्खाइको विषय बनेको छ ।

केपी शर्मा-चैत ९, २०७७ ।

विश्वमै दुर्लभ मानिएको एक सिङ्गे गैँडाको गणना कार्य सोमबार बाट सुरु भएको छ । नेपालको चार वटा राष्ट्रिय निकुञ्जबाट गैँडा गणनाको कार्यलाई निरन्तरता दिइने भएको छ । चितवनमा भएको एक कार्यक्रममा वन तथा वातावरण मन्त्री प्रेम बहादुर आलेले उक्त गणना कार्यको उद्घाटन गरेका छन् ।

सोमवार विहान ९ : १५ बजे पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जबाट सुरु गरिएको उक्त गणना कार्यक्रम चितवनमा आई आधिकारिक उद्घाटन गरिएको हो । पर्सा, चितवन, बर्दिया र शुक्लाफाँटामा मात्रै पाइने एक सिँगे गैँडाको गणनापनि सोही स्थानबाट गरिनेछ छ ।

चितवनमा पछिल्लो समय एक सिँगे गैँडाको संख्या पश्चिम क्षेत्रमा बढि पाइने र सोही स्थानमा प्राकृतिक प्रकोप र चोरी सिकारीबाट मृत्यु पनि बढि भएको पाइएको छ । उद्घाटन कार्यक्रममा बोल्दै मन्त्री आलेले यसरी चोरी सिकारी हुनबाट बचाउनका लागि सुरक्षा निकाय तथा कर्मचारीहरुलाई लागि पर्न निर्देशन समेत दिएका छन् ।

उनले भने,“यहाँका सुरक्षा निकाय, कर्मचारी र स्थानीयको हरेक मेहनतले गर्दा अहिले सम्म एक सिँगे गैँडा देख्न पाइरहेका छौँ । र अझै पनि शसक्त रुपले तपाईहरु यसको बचावटमा लाग्नुहोस् । त्यसका लागि आवश्यक बजेट म उपलब्ध गराउनेछु ।” अव जेठ १५ आउने नयाँ बजेटमा यहाँको विषयमा छलफल गरेर पूर्ण रुपमा समेटिने समेत उनले बताए ।

कोभिड १९ का कारण थला परेको पर्यटन व्यवसाय विस्तारै उठ्न थालेकाले यस क्षेत्रलाई आफूले पहिलो प्राथमिकतामा राखेको उनको भनाई थियो । उनले यस क्षेत्रमा पर्यटनका लागि प्रयोग गरिएका निजी हात्तीहरुका विषयमा पनि सरकार गम्भिर रहेको बताए ।

उनले निजी हात्तीहरुलाई यही व्यवस्थापन गर्न छलफल भइरहेको र सवै सँग यस विषयमा परामर्श गरेपछि यसलाई के गर्ने भन्ने ठोस निर्णयमा सरकार पुग्ने बताए । उनले भने,“निजी हात्तीहरु भारत लगेको कुरा आएको छ । तर त्यो कानूनी हिसावमा गलत छ । त्यसलाई यही व्यवस्थापन गर्न व्यसायिहरुले केही शुल्क तिरेर निश्चित अवधिका लागि सरकारले सक्दो सहयोग गर्छ ।”

सन् १९९४ मा पहिलो पटक सुरु गरिएको गैँडा गणना अहिले छैटौँ पटक चलिरहेको छ । यस अघि सन् २०००, २००८, २०११ र २०१५ मा गरी पाँच पटक गणनाको काम भइसकोको हो । तर सरकारको बजेट मार्फत पहिलो पटक यो गणना सुरु भएको हो ।

यसका लागि आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा नेपाल सरकारले १ करोड १० लाखको बजेट व्यवस्थापन समेत गरेको थियो । सो बजेटबाट आवश्यक सामाग्रीहरु केही मात्रामा खरिद पनि गरि सकिएको थियो । तर कोभिडका कारण गैँडा गणना एक वर्ष पछि धकेलिएपछि अहिलेको गणना चलिरहेको हो ।
आजदेखि सुरु भएको गणना चैतको मसान्तमा सक्ने र वैशाखमा नतिजा सार्वजनिक गर्ने तयारी रहेको छ । सन् २००० मा गरिएको गणना अनुसार नेपालमा कुल ६१२ वटा एक सिँगे गैडा रहेका थिए । यस्तै २००८ मा ४३५, २०११ मा ५३४ र २०१५ मा ६४५ गैँडा देशभर रहेका थिए ।

पछिल्लो गणना अनुसार ६४५ मध्ये ६०५ वटा गैँडाहरु चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा मात्रै रहेको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।