चेपाङ विद्यार्थीको पीडाः गर्मी लाग्दा स्कुल जान्छन् जाडोसँगै घर

चेपाङनै चेपाङले भरिएको गाउँमा सरकारले कुनै योजना नल्याएसम्म त्यहाँ पुगेका पर्यटक तथा सहयोगी संस्थाको भरमा मात्रै सिङ्गो गाउँ चल्ने अवस्था देखिदैन । आर्थिक अवस्था कमजोर हुनु उनीहरुको दोष नहुँदापनि शिक्षाको उज्यालोबाट उनीहरु बन्चित भइरहेका छन् ।

केपी शर्मा – मंसिर १७, २०७८

चितवन । सुगम चितवनको अति विकट गाउँ । ईच्छाकामना गाउँपालिकाको वडानम्वर १ । जुन ठाउँलाई हात्तीवाङ भन्छन् । पर्यटकीय दृष्टिकोणले निकै प्रशिद्धी कमाएको जुन क्षेत्रमा अधिकाँश चेपाङ समुदायका रहेका छन् । शून्य आम्दानीको स्रोतमा पाखोवारी खनेकै भरमा जीवन गुजार्दै आएका छन् ।

मंसिर महिनाको लगभग आधाआधी । जाडो बढ्नेक्रम क्रमस उकालो लाग्दै जाँदा त्यहाँका चेपाङ समुदायका बालवालिकाको अवस्था पनि दयनीय देख्न सकिन्छ । गर्मीभरी सहजै दैनीकी वित्ने उनीहरुको जाडो लागेसँगै कष्टकर बन्दै जान्छ ।

त्यसमा पनि वालवालिका भने अझ बढि पीडामा छन् । वर्खाभरी सहजरुपमा चलिरहने त्यसको क्षेत्रका विद्यालय जाडो सँगै सुनसान जस्तै हुन थालेको छ । जाडो बढ्दै जाँदा गरिवीले पिल्सीएका चेपाङ बालवालिकाहरु विद्यालय आउन छाडीसकेका छन् ।

घाम लाग्छ, विद्यालय जानछन् । जव धुमिन्छ घरै बस्छन् । हात्तीवाङमा रहेको राष्ट्रिय माध्यामिक विद्यालयको नियती अहिले मात्र होइन वर्षौँदेखि यसरी नै चल्दै आएको छ ।
गर्मी समय नियमित विद्यालय आउने उनीहरु जाडो मौसम सुरुभएसँगै विद्यालयमा हाजिरी हुने दिन घट्दै जान थालेको छ ।

वडानम्वर १ को यो मात्रै एक माध्यामिक विद्यालय हो । ९० प्रतिशत चेपाङ वालवालिका यही विद्यालयमा अध्ययन गर्दछन् । सोही विद्यालयकी छात्रा किनारा पुरीलाई अवका दिनहरु खल्लो लाग्छन् । जाडोको मौसम भएपनि सधैँ घाम लागिदेओस भन्ने कामना उनी कामना गरिरहन्छीन् । कारण घाम लागेको दिन उनले आफ्ना सम्पूर्ण चेपाङ सहकर्मीहरु पाउनेछिन् ।

उनी भन्छिन् ,“उज्यालो हुनेवेलामा सधैँ प्रार्थना गर्छु आज दिनघर घाम लागिदिओस् । घाम लागेको दिन वा कुनै न्यानो कपडा पाएर तातो अनुभव गरेको दिनमात्रै चेपाङ बालवालिकाहरु विद्यालय आउँछन् ।” एक छाक जुटाउननै धौधौ पर्ने चेपाङ परिवार छोराछोरी भने विद्यालय भने पठाइरहेका छन् । जाडो मौसममा लगाउने कपडा नहुँदा चेपाङ साथीहरु साथमा नहुने नमिठो अनुभव र भोगाई छ पुरीको । हप्तामा बढिमा ३ तीन दिनमात्रै उनीहरु विद्यालय आउने गरेको पुरीले सुनाइन् ।

उक्त विद्यालयका प्रधानाध्यापक लोक बहादुर मगरलाइ पनि जाडो सुरु भएपछि नरामाइलो महसुस हुन थाल्छ । क्रमिक रुपमा जाडो बढ्दै जाँदा दिनहुँनै उनका विद्यार्थीको संख्या पनि घट्दै जान्छ ।पुष माघको मध्यजाडोमा त विद्यालयमा विद्यार्थी संख्या शून्यनै हुन जान्छ ।

प्राकृतिक सम्पतीले धनी भएको यो ठाउँमा विपन्न, गरिव चेपाङहरुको बाक्लो बस्ती छ । सिराइचुली यहाँको प्रशिद्ध पर्यटकीय क्षेत्र हो । जहाँ आउने आन्तरिक तथा वाह्य पर्यटकले दिएका एक दुई जोर लुगाफाटोबाट त्यहाँका चेपाङ बालवालिकाले आफ्नो आङ ढाकिरहेका हुन्छन् । आफ्नो अभिभावक र परिवारबाट नयाँ र न्यानो कपडा पाउने उनीहरुको सपना बाहेक अरु केही हुनेछैन ।

कुनै समय आफ्ना वालवालिकालाई विद्यालयनै नपठाउने सो क्षेत्रका चेपाङहरुले पछिल्लो समय आफ्ना वालवालिकाहरुलाई सहजै विद्यालय पठाउने गरेको प्रधानाध्यापक मगर बताउँछन् । तर त्यसरी पठाएका वालवालिकालाई यहाँको प्राकृतिक वातावरणले गर्दा गुणस्तरीय शिक्षा दिन नसकिएको उनले दुखेसो पोखे ।

कोभिड १९ को महामारीका कारण करिव २ वर्ष भौतिक रुपमा विद्यालय संचालन गर्न नसकेको बताउँदै प्रधानाध्यापक मगरले भने,“एक्ट्रा कक्षा संचालन गरी त्यो समयको क्षतीलाई पूर्ति गर्ने योजना छ तर आर्थिक अवस्था कमजोर भएका चेपाङ बालवालिका जाडोमा न्यानो कपडा नहुँदा विद्यालय नै आउन सक्दैनन् । कसरी गर्ने होला त्यो बेलाको पढाइलाई परिपूर्ति ? ”
मगरका अनुसार तुषारो पर्ने, बादल लाग्ने भएसँगै उनीहरु विद्यालय आउँदैनन् ।न्यानो कपडा नहुँदा चेपाङ बालवालिका घरमै बस्ने, आगो ताप्ने र दिन कटाउने गर्दछन् ।

आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक क्षेत्रमा पछि परेका उनीहरुलाई माथि उकास्न खोजेपनि परिवारकै अवस्था सुधार गर्नुपर्ने वाध्यताले त्यो पूरा हुन नसकीरहेको सोही विद्यालयका व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष पुष्मबहादुर चेपाङको भनाई छ । मंसिर, पुष र माघ महिनासम्म कमजोर आर्थिक अवस्था भएका चेपाङ वालवालिका पढ्नै नआउने उनी बताउँछन् ।

न्यानो कपडाको अभाव छ, थोरै भए त सानो सहयोग पनि पुग्थ्यो होला, उनी भन्छन्,“९० प्रतिशत वालवालिका चेपाङ छन् । राज्यबाटै सहयोग नहुँदासम्म उनीहरु अभावमा बाँचीरहनुपर्ने देखिन्छ । कलिला बालवालिका लागि चिसो मौसम शत्रु नै बन्ने गरेको छ । जाडो बढेसँगै विद्यालय छोड्नुपर्ने उनीहरुको वाध्यता हो । ”
‘कतिपय हुनेखानेले पछ्यौरा ओढाएर पठाउँछन्, कुनै सहयोगी संस्थाहरुले ज्याकेट दिए लगाएर विद्यालय आउँछन् अन्यथा यो मौसममा कपडा अभावले घरमै बस्न वाध्य छन्,’ चेपाङले भने ।

कहिलेकाहिँ विभिन्न संघसंस्थाले न्यानो कपडा वितरण गरेपनि शरिरको माथिल्लो भागका लागि मात्रै कपडा दिने तर कम्मर मुनि लगाउने कपडा नहुँदा सहयोग गरेपनि विद्यालय आउने वातावरण नवनेको विद्यार्थीहरु बताउँछन् ।

उनीहरु न्यानो कपडा सहयोगको अपेक्षामा जाडोका दिन धकेलिरहेका छन् र जसोतसो अहिलेसम्म विद्यालय आइरहेका छन् । उक्त विद्यालयमा अहिले ३२५ जना विद्यार्थीहरु रहेका छन् । जसमा ९० प्रतिशत चेपाङ वालवालिका अध्ययन गर्दछन् ।

भौतिक रुपमा भने भवन, शौचालय, खानेपानीको व्यवस्था रहेको छ । केही समय पहिले झोला अभावमा विद्यार्थीहरुले हातमै किताव बोक्न वाध्य भएको देखेर क्यूसू जापानले विद्यालय झोला तथा स्टेशनरी सामाग्री सहयोग गरेको थियो । सपना भिलेजको समन्वयमा उक्त वडामा रहेको एक मावि सहित सात वटै विद्यालयका विद्यार्थीहरुलाई उक्त सहयोग गरेको थियो ।